Jak działa mechanizm rynkowy?
Jak działa mechanizm rynkowy?
Wiedza w pigułce
Rynek to zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami. To także całokształt transakcji kupna- sprzedaży i warunków w jakich one przebiegają oraz określona zbiorowość zainteresowana dokonywaniem operacji kupna- sprzedaży.
Funkcje rynku
Funkcja informacyjna – rynek dostarcza oferującym swoje towary producentom i oczekującym na zaspokojenie swoich potrzeb klientom informacji o podstawowych parametrach: popycie, podaży i cenie,
Funkcja równowagi – rynek jest mechanizmem dostosowującym wielkość produkcji, jej asortyment, jakość wyrobów do oczekiwań klientów; oznacza to, że producenci podejmują decyzje na podstawie informacji otrzymanej z rynku,
Funkcja akceptacji produktów – dzięki istnieniu rynku następuje społeczne potwierdzenie przydatności wytworzonych dóbr, w wyniku czego stają się one towarami, ale istnieje też możliwość odrzucenia produktu przez rynek, czyli ludzie po prostu nie kupią produktów,
Funkcja alokacyjna – rynek dokonuje regulacji produkcji nie tylko w krótkim czasie, ale także w okresie długim przez alokację kapitału. Decyzje inwestycyjne podejmowane przez podmioty gospodarujące wynikają z oszacowania stopnia opłacalności dotychczasowej i przewidywalnej produkcji, przewidywalnej wielkości popytu na rynku krajowym i zagranicznym, konieczności obniżenia kosztów produkcji dla utrzymania się na rynku itd.,
Funkcja selekcyjna – na rynku dokonuje się selekcja towarów i producentów. Nabywcy dokonują akceptacji produktów z punktu widzenia ich przydatności w procesie zaspokajania potrzeb, poniesionych kosztów ich wytwarzania, nowoczesności, jakości itd. Brak akceptacji oznacza konieczność wycofania produktów z rynku. Jednocześnie następuje selekcja producentów z punktu widzenia efektywności ich działania. Ci z wytwórców, którzy w długim okresie nie są w stanie uzyskać ze sprzedaży na rynku dochodów przewyższających koszty ich działalności, muszą ogłosić bankructwo.
Rodzaje rynków
Ze względu na przedmiot wymiany:
- rynek dóbr i usług konsumpcyjnych,
- rynek czynników wytwórczych (rynek pracy, kapitału i ziemi),
- rynek ubezpieczeniowy
- rynek pieniężny
Ze względu na zasięg terytorialny:
- rynek lokalny- obejmuje część terytorium kraju. Jest swojego rodzaju układem przestrzennym wyodrębnionym ze względu na sieć handlową o danym typie asortymentu,
- rynek regionalny- obszar obejmujący swym zasięgiem region. Włącza się tu obszar większego miasta, zespołu osadniczego, zespołu miejskiego, aglomeracji miejsko- przemysłowej, rejonu nowo uprzemysłowionego,
- rynek krajowy- rozciągający się na powierzchni całego kraju i obejmujący wszelkie powiązania importowo exportowe z tym krajem,
- rynek międzynarodowy- obejmuje grupę krajów należących do różnych ugrupowań powstałych na bazie międzynarodowego podziału pracy,
- rynek światowy- obejmuje wszystkie kraje świata. Są to przede wszystkim stosunki pomiędzy producentami standardowych dóbr a ich masowymi odbiorcami.
Ze względu na liczbę podmiotów:
- rynek wolnokonkurencyjny- taki, na którym działa nieograniczona liczba sprzedawców, pośredników i nabywców, przy czym żaden z nich indywidualnie nie ma wpływu na poziom cen. Istnieje wówczas konkurencja doskonała,
- rynek zmonopolizowany,
- konkurencja monopolistyczna- na rynku występuje względnie duża, lecz nie nieograniczona liczba dostawców produktów,
- konkurencja monopsoniczna- na rynku występuje stosunkowo duża liczba nabywców określonego dobra,
- oligopol- istnieje kilka lub kilkanaście przedsiębiorstw dostarczających dobra i usługi określonego rodzaju,
- oligopson- nabywcami dóbr i usług jest kilka lub kilkanaście przedsiębiorstw w kraju,
- monopol pełny- występuje jeden wiodący sprzedawca dobra lub usługi,
- monopson pełny-na rynku określonych dóbr i usług występuje tylko jeden nabywca.
Ze względu na wpływ państwa na przebieg transakcji kupna- sprzedaży:
- rynek wolny,
- rynek sterowany
Ze względu na legalność:
- rynek legalny (biały)- w pełni zgodny z prawem,
- rynek półlegalny (szary)- mamy tu do czynienia z przedmiotami, które nie są objęte zakazem obrotu, jednak ich pochodzenie lub warunki zawierania transakcji nasuwają pewne wątpliwości, gdyż są niepełni zgodne z prawem,
- rynek nielegalny (czarny)- istnieje pewna grupa towarów, którymi handel jest zabroniony.
Scenariusz lekcji
- Nauczyciel rozpoczyna lekcję od burzy mózgów - prosi uczniów o wypisanie na tablicy wszystkich skojarzeń związanych ze słowem rynek.
- Wspólnie z uczniami buduje definicje rynku i konkluduje, że można dokonać klasyfikacji rynku z uwagi na różne czynniki. Prezentuje uczniom schemat (zamieszczony w zakładce Zadania dla ucznia).
- Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczenia (zamieszczone w zakładce Dodatkowe pliki). W razie potrzeby udziela dodatkowych wyjaśnień.
- Nauczyciel proponuje uczniom zabawę edukacyjną, która ukaże prawidłowości występujące na rynku. Rysuje na tablicy/ wyświetla tabelę (zamieszczona w zakładce Zadania dla ucznia)
- Nauczyciel rozdaje uczniom kartki KUPNO.https://drive.google.com/file/d/1_rUobTWON_lv49J_d9pZtjnMHsW3Nau4/view?usp=sharing /SPRZEDAŻ https://drive.google.com/file/d/1bBr6RN8Nayqh-0mp_O38P6OOQc_twfu_/view?usp=sharing Prosi uczniów odwrócenie ich na stronę KUPNO. Wyjaśnia, że pod słowem KUPNO widnieje maksymalna cena, jaką mogą zapłacić za określone dobro (np. czesne za studia / ekstra buty lub inny przykład wymyślony przez uczniów lub nauczyciela)
- Nauczyciel prosi o podniesienie ręku uczniów, którzy gotowi są kupić dobro za 1000 zł oraz kolejno 800 zł, 600 zł, …, 10 zł. Każdorazowo liczy ilość chętnych i notuje wynik w tabeli.
- Nauczyciel prosi uczniów odwrócenie ich na stronę SPRZEDAJ. Wyjaśnia, że uczniowie teraz są producentami i oferują n rynku swoje produkty, zaś widniejąca na karcie kwota pokrywa koszty produkcji i gwarantuje minimalny zysk.
- Nauczyciel prosi o podniesienie ręku uczniów, którzy gotowi są sprzedać dobro za 10 zł oraz kolejno 20 zł, 40 zł, …, 1000 zł. Każdorazowo liczy ilość chętnych i notuje wynik w tabeli.
- Nauczyciel informuje uczniów, że w ten sposób doświadczalnie określili popyt (liczba chętnych do zakupu) i podaż (liczba chętnych do sprzedaży). Uczniowie wspólnie definiują czym jest popyt, czym jest podaż.
- Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy: KUPUJĄCYCH i SPRZEDAJĄCYCH. Rozdaje kartę Wykres (zamieszczona w zakładce Zadania dla ucznia). Uczniowie z grupy KUPUJĄCYCH na podstawie danych w tabeli rysują krzywą popytu. Uczniowie z grupy SPRZEDAJĄCYCH na podstawie danych w tabeli rysują krzywą podaży. Grupy prezentują efekty swojej pracy na tablicy. Nauczyciel prosi o sformułowanie zależności miedzy ceną a popytem i wyjaśnia, że jest to prawo popytu. Analogiczne postępuje grupa SPRZEDAJĄCYCH – na tablicy są dwa oddzielne wykresy – popytu i podaży.
- Nauczyciel prosi o narysowanie krzywych popytu i podaży na jednym wykresie i wyjaśnia czym jest cena równowagi.
- Uczniowie wykonują ćwiczenie (zamieszczone w zakładce Dodatkowe pliki) W czasie rozwiązywania zadań KUPUJĄCY zastanawiają się, jakie czynniki (poza ceną) mogą zwiększać popyt (zwiększyć ilość kupionych towarów), a uczniowie z grupy SPRZEDAJĄCYCH zastanawiają się, jakie czynniki (poza ceną) mogą zwiększać podaż (zwiększyć ilość oferowanych towarów). Wypisują czynniki na małych karteczkach, w ramach podsumowania kolejno naklejają je przy wykresach, uzasadniając swoje odpowiedzi. Zadaniem nauczyciela na tym etapie lekcji jest wyjaśnianie zaistniałych wątpliwości, uogólnianie odpowiedzi uczniów poprzez wprowadzanie pojęć: dobra substytucyjne, dobra komplementarne, koszty produkcji itp.
- Nauczyciel dzieli uczniów na małe grupy, rozdaje im karty pracy Jaką funkcję pełni rynek i informuje, że każdy rynek pełni rolę informacyjną, równowagi, akceptacji produktów, alokacyjną, selekcyjną. Prosi uczniów, aby zidentyfikowali funkcje rynku na podstawie pytań a karcie pracy. Zastanowili się nad odpowiedziami oraz podali przykłady poszczególnych funkcji rynku. Swoje przemyślenia powinni zapisać na rybim szkielecie, dorysowując dodatkowe ości.
- Uczniowie prezentują swoje przemyślenia na forum klasy.
Dla aktywnych - poza podstawą programową
Informacje organizacyjne
Uczeń:
- analizuje funkcje rynku i rozróżnia rodzaje rynków,
- wyjaśnia prawo popytu i podaży oraz charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość popytu i podaży.